ضوابط و مقررات نسخ پاراکلینیک

1 -  این تست به چه نام‌های دیگری شناخته می‌شود؟

CBC, Complete Blood Count, CBC with diff,  Hemogram  آزمایش شمارش کامل سلول های خونی ، آزمایش غلظت خون

2 -  هدف از انجام تست چیست؟

شمارش کامل خون (CBC) آزمایشی است که سلولهای در گردش خون را آنالیز می کند. این سلولها عبارتند از گلبول های قرمز ، گلبول های سفید و پلاکت ها . در واقع آزمایش CBC می تواند سلامت کلی بدن را ارزیابی کرده و به تشخیص انواع بیماری ها مانند عفونت، کم خونی، التهاب و سرطان خون (لوسمی) کمک نماید.

سلولهای خونی عمدتا در مغز استخوان تولید و بالغ می شوند. این سلولها در شرایط طبیعی و در صورت نیاز، به جریان خون آزاد می شوند.

اصولا آزمایش خون به صورت دستگاهی توسط دستگاه های سل کانتر انجام می شود و همچنین از نمونه خون ، یک اسلاید رنگ شده تهیه می شود تا سلول های خونی توسط کارشناس مورد بررسی قرار بگیرند و یا در صورت وجود انگل های خونی، تشخیص داده شوند.

در آزمایش خون تا حدودی احتمال ابتلا بیمار به تالاسمی را می توان تشخیص داد. در اختلال های ژنتیکی منجر به تالاسمی معمولا شکل سلول های قرمز خون و اندازه آن ها نسبت به یکدیگر متفاوت خواهند بود که این مسئله باعث افزایش پارامتر RDW   و کاهش MCV  در گزارش CBC می شود همچنین تعداد سلول های قرمز (RBC)  به طور معمول برای جبران فرآیند اکسیژن رسانی افزایش می یابد.

به طو خلاصه شاهد کاهش MCV و افزایش RDW در گزارش CBC خواهیم بود.

( تشخیص نهایی تالاسمی با آزمایش الکتروفورز هموگلوبین Hb.Electrophoresis  می باشد. )

در موارد کم خونی ناشی از کمبود آهن در ساخت هموگلوبین اختلال ایجاد می شود که در نتیجه سلول های قرمز با هموگلوبین کم وارد جریان خون می شوند در این حالت پارامتر های Hb ، MCH ، MCHC  در گزارش کاهش پیدا می کنند.

نکته قابل توجه در مواردی که کمبود آهن و تالاسمی مینور به طور هم زمان در بیمار وجود دارد، سبب می شود که نتیجه آزمایش هموگلوبین الکتروفورزیس به صورت کاذب طبیعی به دست بیاید که برای رفع این مسئله لازم است بیمار بعد از یک دوره درمان با آهن مجددا آزمایش تالاسمی، هموگلوبین الکتروفورزیس را انجام بدهد.

 در آزمایش CBC موارد زیر مورد آنالیز قرار می گیرند :

گلبول های قرمز خون (RBC – Red Blood Cell )

سلول های قرمز خون نقش حیاتی اکسیژن رسانی به بافت های بدن را از طریق عروق خونی به عهده دارند. تنها بافتی که فاقد عروق خونی هست قرنیه چشم می باشدکه به روش انتشار ، مواد غذایی به این بافت می رسد ولی در سایر بافت ها عروق خونی به صورت مویرگی منتشر شده و در تماس سلول های خونی با سلول های بدن اکسیژن که به هموگلوبین داخل سلول قرمز متصل می باشد به سلول های بدن منتقل می شود و موجب ادامه حیات سلول و بافت عضو بدن می شود.

اکسیژن داخل سلول قرمز در زمان عبور از ریه به هموگلوبین آن متصل می شود. اکسیژن به آهن موجود در هموگلوبین متصل می شود و به بافتها منتقل می گردد بنابراین کمبود آهن در فرایند اکسیژن رسانی به بافتها اختلال ایجاد می نماید .

در یک فرد بالغ طبیعی تعداد RBC در خون ۴.۵ میلیون تا ۶.۵ میلیون عدد در یک میکرولیتر خون است.

عمر سلول های قرمز خون به طور میانگین ۱۲۰ روز است و پس از آن در طحال و کبد تجزیه شده و آهن داخل آن دوباره بازیافت می شود. از آنجا که گلوکز نیز به هموگلوبین سلول قرمز متصل می شود لذا از این خاصیت در اندازه گیری میانگین قند غیر ناشتای خون (HbA1C) در سه ماه گذشته بیمار استفاده می شود.

کمبود ویتامین B12  یا B6 ) اسیدفولیک) ایجاد نوعی کم خونی به نام آنمی مگالوبلاستیک می کند که در آن اندازه سلول های قرمز از حد طبیعی آن (  ۴٫۵ -۶٫۵  ) میکرولیتر بزرگتر می شوند.

آزمایش های اندازه گیری مقدار B12، B6، Fe،Ferritin   و هموگلوبین الکتروفورز می توانند انواع کم خونی احتمالی در بیماران را مشخص نمایند.

گلبول های سفید خون (W.B.C – White Blood Cell )

سلول های سفید خون که مسئول حفظ ایمنی و سربازان دفاعی بدن در برابر عوامل عفونی و خارجی هستند . تعداد این سلول ها در افراد طبیعی به طور معمول در محدوده ی ۴۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ عدد در یک میکرولیتر خون می باشد.

به طور معمول در عفونت ها تعداد این سلول ها افزایش می یابند اگر چه در بعضی از عفونت های ویروسی شاهد کاهش تعداد سلول هستیم.

سلول های سفید خون دارای انواع مختلفی هستند که هر یک وظیفه خاصی به عهده دارند.

• نوتروفیلها Neutrophils   مسئول مبارزه با عوامل عفونی باکتریایی هستند و درصد بالایی از سلول های سفید خون به این دسته تعلق دارد. اگر چه در نوزادان و افراد کهنسال این نسبت بالعکس می شود و تعداد لنفوسیتها بیشتر از نوتروفیلها است.

• لنفوسیتها نقش مهمی در شناسایی عوامل خارجی و حذف آنها دارند که در نوزادان و کودکان زیر دو سال تعدادشان بیشتر از سایر سلول های سفید خونی است ولی کم کم نسبت آنها به نوتروفیلها کاهش می یابد . در بدن یک فرد طبیعی بیش از هزار میلیارد سلول لنفاوی وجود دارد که در غدد لنفاوی و جریان خون حضور دارند

• مونوسیتها جزو بزرگترین سلول های خونی هستند که کارشان بیگانه خواری (فاگوسیتوز) عوامل مهاجم است

• ائوزینوفیلها حدود ۴-۲ درصد از تعداد سلول های سفید خونی را شامل می شوند و معمولا در عفونت های انگلی افزایش می یابند همچنین در شرایط آلرژی، درمان با اشعه، برداشتن طحال و بعضی از داروها سبب افزایش تعداد ائوزینوفیلها در خون می شود. درمان با داروهای استروئیدی شامل کورتونها باعث کاهش تعداد ائوزینوفیل خون ( ائوزینوپنی) می شود

هموگلوبین : (HGB- Hemoglobin B )

هموگلوبین داخل سلول های قرمز خون نقش بسیار حساسی در اکسیژن رسانی و ادامه حیات انسان بازی می کنند. هموگلوبین از دو قسمت هم و گلوبین ساخته شده است . قسمت گلوبین آن عمدتا از دو زنجیره پلی پپتیدی آلفا و بتا ساخته شده که اختلال در ساخت این زنجیره ها می تواند منجر به تالاسمی از نوع آلفا تالاسمی یا بتا تالاسمی گردد.

علائم کم خونی به طور معمول شامل بی حالی ، سردرد های مزمن ، خستگی، کمبود انرژی در فعالیت های روزانه و ورزشی ، رنگ پریدگی ، حالت عصبی و استرس می باشد.

البته در مواردی پرخونی نیز علائمی مثل خستگی و بی حالی ایجاد می کند که ناشی از کمبود اکسیژن رسانی به اندام می باشد. زیاد بودن تعداد سلول های قرمز در جریان خون مانند بزرگراه پرترافیک و مملو از ماشین است که به رقم تعداد زیاد خودرو مسافرین دیر به مقصد می رسند

هماتوکریت ( HCT  – Hematocrit )

هماتوکریت نشان دهنده درصد تراکم سلول های قرمز خون نسبت به تمام حجم خون است که در افراد سالم بین ۴۰ تا ۴۵ درصد می باشد. این درصد به تعداد و اندازه سلول های قرمز خون وابسته می باشد.

 - M.C.V. -Mean Cell Volume  یا Mean Corpuscular Volume

شاخص  MCV نشان دهنده میانگین اندازه سلول های قرمز خون است این شاخص در پاره ای از آنمی ها کاهش و در بعضی از موارد افزایش می یابد همچنین در تالاسمی B شاهد کاهش MCV هستیم. به طور طبیعی میزان MCV ۷۶ تا ۹۶ فمتولیتر می باشد.

M.C.H  -Mean Cell Hemoglobin

MCH  بیان کننده میانگین هموگلوبین در سلول های قرمز خون است که همان نسبت هموگلوبین به تعداد RBC می باشد. مقدار طبیعی آن  ۲۷تا ۳۲ پیکوگرم است.

M.C.H.C  – Mean Cell Hemoglobin Concentration

MCHC   بیان کننده میانگین هموگلوبین در ۱۰۰ سی سی از پک گلبولهای قرمز است  به عبارتی نسبت هموگلوبین به HCT می باشد.

مقدار طبیعی آن ۳۰ تا ۳۶ گرم در دسی لیتر می باشد که درآنمی داسی شکل و همچنین نوزادان مقدار آن بالاتر از افراد طبیعی بالغ است و در آنمی ناشی از کمبود آهن میزان آن کاهش می یابد.

PLT – Platelets

پلاکتهای خون مسئول انعقاد خون در شرایط خونریزی هستند و از این جهت نقش بسیار مهمی در ادامه حیات بازی می کنند خونریزی ها به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می شوند و نوع اول ازآنجا که به سرعت و راحتی تشخیص داده نمی شود می تواند بسیار خطرناک باشد. در افرادی که شیمی درمانی می کنند تعداد پلاکت خون می تواند کاهش یابد لذا لازمست به طور منظم تعداد آن کنترل شود. در بعضی از افراد تعداد پلاکت از حد طبیعی آن که ۱۳۵ تا ۴۰۰ هزار در دسی لیتر است کمتر می باشد ولی در عوض سایز پلاکت آنها بزرگتر است و یا پلاکتها با کارایی بیشتری عمل می کنند

RDW  درصد پهنای توزیع اندازه سلول های قرمز خون است به عبارتی نشان دهنده ی تفاوت اندازه کوچکترین و بزرگترین سلول های قرمز خون بر اساس درصد می باشدکه به طور طبیعی بین 5/10 تا 6/14 درصد می باشد.

میزان RDW  معمولا در کم خونی ها افزایش پیدا می کند.

PDW  – Platelet Distribution Width

 PDW نمایانگر توزیع پهنای اندازه سلول های پلاکت خون است.

افزایش PDW همراه با MPV  شاخص خوبی در تشخیص بیماریهای ترومبوآمبولیک است، این بیماریها در فرآیند خون رسانی به بافت ها اختلال ایجاد می کنند.

MPV -Mean Platelet Volume

 MPV میانگین اندازه سلول های پلاکت خون را بیان می کند که به طور طبیعی بین ۷ تا ۱۱ فمتولیتر می باشد.

3 -  این تست چه زمانی درخواست می‌شود؟

در موارد زیر نیاز به انجام آزمایش CBC است:

• به عنوان یکی از آزمایش های چکاپ
• وجود علایم و نشانه های مرتبط با شرایطی که سلول های خونی را تحت تاثیر قرار می دهند مانند آنمی ها، پلی سایتمی، لوسمی ها و …
• وجود علایم مختلف از جمله خستگی، ضعف، کبودی، خونریزی
• وجود علائم و نشانه های حاکی از عفونت و یا التهاب

زمانی که بیمار تحت شیمی درمانی است، به طور منظم CBC درخواست می‌شود تا اثر این داروها را بر روی سلولهای خونی بررسی نمایند

4 -  تست‌های آزمایشگاهی مکمل این آزمایش کدامند؟

PBS, CRP, ESR, reticulocyte count, iron, vitamin B12, folate , G6PD, Hemoglobin electrophoresis

5 - چه نوع نمونه‌ای برای این تست درخواست می‌شود؟

نمونه خون تام با ضد انعقاد  EDTA

6 - مراجعه کننده قبل از انجام آزمایش باید چه شرایطی را رعایت کند؟

خوردن وعده غذایی پرچرب قبل از انجام این آزمایش منجر به تداخل در نتایج می گردد ، بنابراین بهتر است قبل از انجام این تست شرایط ناشتایی رعایت شود ، اگرچه الزامی برای آن وجود ندارد.  

7 - نحوه جمع‌آوری نمونه چگونه است؟

برای این آزمایش، خونگیری از ورید بازویی انجام می شود. قبل از نمونه گیری، فرد مراجعه کننده باید داروهایی که مصرف می کند به همراه آخرین زمان مصرف دارو را به اطلاع پرسنل نمونه گیر در آزمایشگاه برساند.

8 -  روش انجام تست چیست؟

برای انجام این آزمایش از تکنیک شمارش سلولی اتوماتیک (Automated cell count) استفاده می شود.

9 - چه عواملی باعث تداخل و ایجاد نتایج کاذب در انجام تست می‌شود؟

• گلبول های قرمز (RBC) : بسیاری از شرایط فیزیولوژیک، طرز قرارگیری بدن، ورزش، ارتفاع زیاد، بارداری
• هماتوکریت (HCT) : بارداری، دهیدراسیون
• هموگلوبین (Hb) : ارتفاع زیاد، بارداری
• میانگین غلظت هموگلوبین گویچه ای (MCH) : آگلوتینین های سرد
• میانگین هموگلوبین گویچه ای (MCHC) : چربی خون بالا، گلبول های سفید خون بالا
• گلبول های سفید (WBC) : ریتم ساعتی(کمترین تعداد در صبح زود و بیشترین تعداد در عصر) ورزش، بدن درد، تب
• پلاکت (Plt)  : ورزش، ارتفاع زیاد، هیجان

افزایش گلبول های سفید در موارد زیر مشاهده می‌شود:

عفونت های حاد، سرطان خون، اختلالات میلوپرولیفراتیو، تروما یا جراحت، جراحی، تومورهای بدخیم، اکلامپسی، داروها (بخصوص کینین، آدرنالین)، همولیز حاد، خونریزی حاد، بعد از عمل جراحی برداشتن طحال، نکروز بافتی، هیجان، استرس، ورزش، حالت تهوع، استفراغ.

کاهش گلبول های سفید در موارد زیر مشاهده می‌شود:

عفونت های ویروسی، برخی عفونت های باکتریال، هایپراسپلنیسم، سرکوب شدن مغز استخوان (بعلت مسمومیت با فلزات سنگین، اشعه های یونیزان، برخی داروها از جمله باربیتورات ها، برخی آنتی بیوتیک ها، آنتی هیستامین ها، داروهای ضدصرع، داروهای ضد تیروئید، شیمی درمانی سرطان خون، داروهای قلبی-عروقی، دیورتیک ها، داروهای ضد درد و ضد التهاب) ، اختلالات اولیه مغز استخوان از جمله لوسمی (سرطان خون)، آنمی های پرنیشوز و آپلاستیک، سندروم چدیاک – هیگاشی

افزایش گلبول های قرمز در موارد زیر مشاهده می‌شود:

افزایش اولیه گلبول های قرمز: پلی سایتمی ورا (یک اختلال میلوپرولیفراتیو ) ، افزایش تولید گلبول های قرمز در مغز استخوان

افزایش ثانویه گلبول های قرمز: بیماری کلیوی، تومورها، ارتفاع زیاد، بیماری ریوی، بیماری قلبی، کاهش ونتیلاسیون آلوئولی، هموگلوبینوپاتی ها

افزایش نسبی گلبول های قرمز (کاهش حجم خون) : دهیدراسیون ( اسهال، استفراغ(

کاهش گلبول های قرمز در موارد زیر مشاهده می‌شود:

آنمی ها، لنفوم هوجکین و سایر لنفوم ها، مولتیپل میلوما، اختلالات میلوپرولیفراتیو، سرطان خون (لوسمی)، خونریزی حاد و مزمن، بیماری لوپوس، تب روماتیسمی، اندوکاردیت

افزایش هموگلوبین در موارد زیر مشاهده می‌شود:

پلی سایتمی ورا، نارسایی احتقانی قلب، بیماری انسدادی ریوی مزمن، بعد از انتقال خون/سوختگی/خونریزی

کاهش هموگلوبین در موارد زیر مشاهده می‌شود:

فقر آهن ، تالاسمی ، آنمی پرنیشوز ، هموگلوبینوپاتی ها، بیماری کبدی ، کم کاری تیروئید ، خونریزی حاد و مزمن ، آنمی همولیتیک ، لنفوم هوجکین ، لوسمی ، لنفوم ، لوپوس ، نکروز کلیوی

افزایش هماتوکریت در موارد زیر مشاهده می‌شود:

افزایش گلبول های قرمز، شوک، غلظت خون به دلایل مختلف

کاهش هماتوکریت در موارد زیر مشاهده می‌شود:

لوسمی ها، لنفوم ها، بیماری هوجکین، اختلالات میلوپرولیفراتیو، نارسایی آدرنال، بیماری های مزمن، خونریزی حاد و مزمن، همولیز (عفونت ها، داروها، سوختگی حاد (

افزایش پلاکت (Thrombocytosis) در موارد زیر مشاهده می‌شود:

بدخیمی ها، پلی سایتمی ورا، بعد از برداشتن طحال، آرتریت روماتوئید، کم خونی فقر آهن

کاهش پلاکت (Thrombocytopenia) در موارد زیر مشاهده می‌شود:

هایپراسپلنیسم، خونریزی، لوسمی و سایر اختلالات میلوفیبروزی، اختلالات کمبود پلاکت ارثی( مانند سندروم ویسکوت – آلدریچ)، انعقاد درون رگی منتشره (DIC)، لوپوس، آنمی پرنیشوز، برخی کم خونی های همولیتیک، شیمی درمانی سرطان، عفونت های حاد و مزمن