ضوابط و مقررات نسخ پاراکلینیک

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی (MRI) یک روش پیشرفته تصویربرداری است که با ایجاد میدان مغناطیسی به تولید تصویر می‌پردازد. در این روش با استفاده از یک آهنربای بسیار قوی، امواج رادیویی و یک اَبَر رایانه تصاویری با جزئیات دقیق از اندام‌ها و بافت‌های بدن ایجاد می‌شود. زمان تقریبی آزمون ام آر آی حدود 20 الی 60 دقیقه است و به اندام مورد بررسی، بستگی دارد.

در ام آر آی، برخلاف سی تی اسکن و رادیوگرافی ساده از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده نمی‌شود. این موضوع باعث شده است تا MRI  نسبت به سایر روش‌های تصویربرداری از ایمنی بیشتری برخوردار باشد.

ام ار ای بهترین روش تشخیصی برای تصویربرداری از بافت‌های نرم مانند غضروف‌، تاندون، رگ و عصب‌ها است. ام آر ای نسبت به سی تی اسکن اطلاعات دقیق‌تری در مورد اندام‌های داخلی (بافت‌های نرم) مانند مغز، رباط‌ها، اندام‌های تولیدمثل و سایر سیستم‌های داخل بدن ارائه می‌دهد. ام آر آی یک روش کاملا بدون درد است و تاکنون هیچ عارضه‌ای از آن گزارش نشده است.

دستگاه ام آر آی چگونه تصویربرداری می کند؟

در دستگاه ام ار آی دو مگنت بسیار قدرتمند قرار گرفته است که مهم‌ترین بخش دستگاه را تشکیل می‌دهند. برای تصویربرداری، بیمار بر روی تخت دستگاه دراز می‌کشد و ما بین این دو مگنت قرار می‌گیرد. بدن انسان به طور عمده از آب ( اتم‌های هیدروژن و اکسیژن ) تشکیل شده است. در مرکز هر اتم، ذره کوچک‌تری به نام پروتون قرار دارد که به میدان مغناطیسی بسیار حساس است. در حالت نرمال مولکول‌های آب در بدن انسان به صورت رندوم قرار گرفته‌اند.

در تصویربرداری با ام آر آی، میدان مغناطیسی مگنت اول موجب می‌شود تا مولکول‌های آب موجود در بدن در یک جهت (شمال یا جنوب)، منظم شوند. سپس میدان مغناطیسی مگنت دوم در فواصل زمانی بسیار کوتاه روشن و خاموش می‌شود. این عملیات باعث تغییر آرایش اتم‌های هیدروژن می‌شود و امواج مغناطیسی جدیدی ایجاد می‌کند. این امواج توسط گیرنده‌های دستگاه MRI جمع‌آوری می‌شوند و توسط یک کامپیوتر پیشرفته آنالیز می‌شوند.

برای تصویربرداری از هر عضو از بدن، یک کویل (coil) گرادیانی دور تا دور آن عضو قرار می‌گیرد. گذر جریان برق از این کویل‌ها، موجب لرزش آن‌ها و ایجاد میدان مغناطیسی در اطراف عضو مورد نظر می‌شود. این لرزش‌ها، موجب ایجاد صداهای بلندی در داخل دستگاه ام ار آی می‌شوند.

در حقیقت با اسکن MRI مشخص می‌شود که در چه قسمت‌هایی از بدن، تجمع آب بیشتر است. با توجه به اینکه غلطت مولکول‌های آب در هر بافتی منحصر به فرد است، اختلال در این غلظت را می‌توان با MRI ارزیابی کرد. اگرچه بیماران نمی‌توانند این تغییرات را حس کنند، اما اسکنر دستگاه، تغییرات غلظت آب موجود در بافت‌های مختلف بدن را شناسایی می‌کند واطلاعات مورد نظر را به منظور آنالیز به کامپیوتر دستگاه منتقل می‌کند. در نهایت تصاویری با مقطع عرضی بسیار دقیق از بافت مورد نظر ایجاد می‌شود.

تصویرسازی MRI  با سه روش وزن‌دهی T2 ،T1 و چگالی پروتون ( Proton Density ) انجام می‌گیرد. در تصویرسازی با روش وزن‌دهی T1 و T2 تفاوت بافت چربی و آب به صورت تیره و روشن مشخص می‌شود. در روش وزن‌دهی T1 آب نسبت به چربی تیره‌تر دیده می‌شود در حالی که در روش وزن‌دهی T2 چربی نسبت به آب تیره‌تر است. در روش تصویرسازی چگالی پروتون نیز تصاویر از اختلاف چگالی اسپین‌های اتم‌های هیدروژن موجود در بافت، حاصل می‌شوند.

انواع دستگاه ام آر آی و اجزای تشکیل دهنده آنها

به طور کلی دستگاه ام آر آی در سه مدل تونل‌دار  (wide bore)، باز (open) و یونیت‌های اختصاصی موجود است. در دستگاه‌های تونل‌دار، شدت میدان مغناطیسی بسیار بالا است. این سیستم‌ها قدرت مغناطیسی در محدوده 1.5 و 3 تسلا دارند. در دستگاه‌های ام آر آی تونل‌دار، تصویربرداری از بیمار در داخل یک تونل بسته انجام می‌گیرد. متاسفانه دستگاه‌های wide-bore MRI برای افرادی که دچار ترس از فضاهای بسته (کلاستروفوبیا) هستند، مناسب نیست.

دستگاه‌های Open MRI گزینه بهتری برای انجام ام ار ای افراد مبتلا به کلاستروفوبیا هستند. طراحی دستگاه‌های ام آر آی باز، به صورت C شکل است و فضای اطراف تخت بیمار، باز است. شدت میدان مغناطیسی در ام آر آی open کمتر از ام آر آی تونل‌دار و در محدود 0.5 تا 1 تسلا است.

در حال حاضر دانشمندان در حال توسعه اسکنرهای تخصصی MRI با طراحی کوچک‌تر و قابلیت جا به جایی هستند. یونیت‌های اختصاصی تصویربرداری در ام آر آی، معمولا برای تصویربرداری از اندام‌های فوقانی مانند دست و بازو یا اندام‌های تحتانی مانند قوزک و پاها کاربرد دارند. این دسستگاه‌ها قابلیت تشخیص انواع عفونت‌ها، توده‌های بافت نرم، تومورهای دست، پا، آرنج و زانو را دارند. جابجایی این یونیت‌ها به دلیل وزن کمتری که نسبت به سایر دستگاه‌های ام ار ای دارند، راحت‌تر است و مسلما هزینه آن‌ها نیز کمتر است. کاربرد این اسکنرها در حال بررسی است و تاکنون به تعداد محدودی به بازار عرضه شده‌اند.

برای انجام ام آر آی به چه آمادگی هایی نیاز است؟

برای انجام ام آر آی، بیمار به آمادگی خاصی نیاز ندارد. در ابتدا از بیمار خواسته می‌شود لباس خود را تعویض نماید و روپوش مخصوص تصویربرداری (گان) را بپوشد. سپس از بیمار درخواست می‌شود تا تمام وسایل فلزی همراه خود را خارج از اتاق تصویربرداری قرار دهد.

اگر در بدن بیمار تجهیزات فلزی مانند پیس‌میکر (ضربان‌ساز)، کلیپس‏‎‌های آنوریسم، پلاتین و ... قرار گرفته باشد، بیمار قادر به انجام MRI نخواهد بود. ماده حاجب از طریق برجسته‌سازی برخی بافت‌ها می‌تواند دقت تصویربرداری را افزایش دهد. در نتیجه ممکن است بعضی از بیماران به تزریق ماده حاجب قبل از اسکن نیاز داشته باشند. در این موارد معمولا از گادولینیوم به عنوان ماده حاجب استفاده می‌شود. تزریق ماده حاجب گادولینیوم به صورت داخل وریدی (IV) انجام می‌گیرد.

به طور کلی حساسیت به مواد حاجب به ندرت اتفاق می‌افتد. آلرژی به مواد حاجب ممکن است باعث بروز سردرد، تهوع، قرمزی چشم، درد یا سوزش در محل تزریق شود. بیمار باید قبل از تزریق ماده حاجب، هرگونه حساسیت خود را با پزشک رادیولوژیست و تکنسین رادیولوژی در میان بگذارد.

پس از اینکه بیمار وارد محوطه تصویربرداری شد، اپراتور به او کمک می‌کند تا روی تخت دراز بکشد. سپس کویل‌های مخصوص ام ار آی بر روی عضو مورد نظر قرار داده می‌شوند. به منظور کاهش صدای دستگاه در حین تصویربرداری، در گوش بیمار هدفون و یا هندزفیری (گوش‌گیر) قرار می‌گیرد. برخی دستگاه‎ها امکان پخش موزیک در هدفون را دارند. موسیقی علاوه بر کاهش استرس بیمار در آرام نگه‌داشتن کودکان نیز تاثیر زیادی دارد.

در حین تصویربرداری هرگونه حرکت بیمار ممکن است تصاویر را مخدوش کند. بسته به نوع تصویربرداری در بعضی مواقع ممکن است از بیمار درخواست شود تا برای چند ثانیه نفس خود را حبس کند. اگر بیمار در طول تصویربرداری احساس ناراحتی کند، می‌تواند با تکنسین صحبت کند و از او بخواهد تصویربرداری را متوقف کند.

بسته به اینکه چه عضوی از بدن مورد بررسی است و چه تعداد تصویر مد نظر پزشک است، زمان تصویربرداری ام آر آی بین 20 الی 60 دقیقه متغیر است. بعد از اتمام تصویربرداری، رادیولوژیست به ارزیابی تصاویر می‌پردازد و در صورتی که تصاویر رضایت‌بخش باشند، بیمار می‌تواند به منزل بازگردد. در صورتی که تصاویر به اندازه کافی برای رادیولوژیست واضح نباشند، ممکن است از بیمار خواسته شود تا مجدد آزمون را انجام دهد. در نهایت رادیولوژیست گزارش اسکن را به پزشک درخواست‌کننده ارائه می‌کند.

ام آر آی در تشخیص چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

• *  بررسی ناهنجاری‌های مغز و نخاع
• *  ارزیابی انواع مشکلات قلبی پیچیده
• *  بررسی ناهنجاری‌های مشکوک رحم در نازایی
• *  تشخیص بیماری‌های کبد و سایر اندام‌های شکمی
• *  ارزیابی جراحت‌ها و ناهنجاری‌های مفاصل ماند زانو و کمر
• *  ارزیابی درد لگن در زنان مبتلا به فیبروئید یا اندومتروزیس
• *  تومورها، کیست‌ها و سایر ناهنجاری‌های قسمت‌های مختلف بدن
• *  غربالگری سرطان سینه در بانوان با ریسک بالای ابتلا به سرطان پستان

آیا ام آر آی برای زنان باردار خطرناک است؟

متاسفانه پاسخ به این سوال آسان نیست. زنان باردار برای انجام ام آر آی باید حتما با پزشک خود مشورت کنند. مطالعات نسبتا کمی در مورد اثرات ام ار آی در زمان بارداری انجام شده است. طبق رفرنس منتشر شده در سال 2016 به طور کلی پزشکان باید از تجویز ماده حاجب در تصویربرداری زنان باردار اجتناب کنند.

ام ار آی در سه ماهه دوم و سوم با میدان مغناطیسی 3 تسلا یا کمتر، ایمن است اما در سه ماهه اول بارداری بهتر است محدود شود. توصیه می‌شود که تنها در موارد بسیار ضروری از ام آر آی در سه ماهه اول بارداری استفاده شود. هرچند که قرار گرفتن در معرض MRI در سه ماهه اول بارداری با پیامدهای دراز مدت مرتبط نیست و نباید خیلی در مورد آن نگران بود.

برگرفته از سایت :  www.vitrinmed.com